1. Қоғамдағы тұрмыстық зорлық-зомбылық проблемасымен күресудің әлемдік тәжірибесінде қандай шаралар бар?

Материалдарға негізделген - https://mtrk.kz/ru/2023/12/04/razbor-kakimi-resheniyami-raspolagaet-2/

Тұрмыстық зорлық — зомбылық мәселесімен күресу әлемнің көптеген елдерінде әлеуметтік және құқықтық жұмысының маңызды аспектісі болып табылады. Соңғы онжылдықтарда тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алу және жолын кесу бойынша әртүрлі стратегиялар мен шаралар әзірленіп, енгізілді. Қоғамдық сананы жандандыру және тұрмыстық зорлық-зомбылыққа байыпты назар аударуды және шешуді қажет ететін мәселе ретінде тану маңызды қадам болды. Міне, тұрмыстық зорлық-зомбылық мәселесімен күресудің әлемдік тәжірибесінің бірнеше негізгі аспектілері: Заңнама және құқықтық шаралар Көптеген елдер тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алуға, жолын кесуге және жазалауға бағытталған заңдарды қабылдайды және күшейтеді. Бұл заңдарға тұрмыстық зорлық-зомбылықты анықтау, зардап шеккендерді қорғау тетіктерін құру және зорлаушыларды жазалау кіруі мүмкін. Көбінесе мұндай заңдар тұрмыстық зорлық-зомбылықтан зардап шеккендерді қорғауға арналған заңды механизм болып табылатын қорғаныс бұйрықтарын беру шараларын қамтиды. Оны сот бере алады және жәбірленушімен байланыстың алдын алуға бағытталған зорлаушыға арналған ресми нұсқауларды қамтиды. Құрбандарды қолдау Сондай-ақ, көптеген дамыған елдерде тұрмыстық зорлық-зомбылық құрбандарына көмектесуге бағытталған әлеуметтік бағдарламалар енгізілді. Бұған баспана беру, кеңес беру, құқықтық көмек және қаржылық қолдау кіреді. Тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы ұйымдар мен орталықтар кеңес беру және оқыту қызметтерін ұсынады, сонымен қатар құқық қорғау органдарымен белсенді жұмыс істейді. Алдын алу және білім беру Тұрмыстық зорлық-зомбылық мәселесімен күресудің әлемдік тәжірибесі көбінесе зорлық-зомбылықтың алдын алуға және тұрмыстық зорлық-зомбылық туралы хабардарлықты арттыру үшін білім беру науқандарын әзірлеуге бағытталған. Бұл науқандар көбінесе мектептерді, жұмыс орындарын және қоғамдық іс-шараларды қамтиды. Алдын алу бағдарламалары қарым-қатынастағы зорлық-зомбылыққа ықпал ететін әлеуметтік және мәдени нормалар сияқты тұрмыстық зорлық-зомбылықтың түпкі себептерін жоюға бағытталған. Сондай-ақ, білім беру мекемелерінде салауатты қарым-қатынас дағдыларын қалыптастыру және жанжалды жағдайларды шешу бойынша бағдарламалар іске асырылуда. Қоғаммен және ҮЕҰ-мен ынтымақтастық Жалпы әлемдік тәжірибеде мемлекеттік органдар күш-жігерді үйлестіру және ақпарат алмасу үшін тұрмыстық зорлық-зомбылық мәселесімен айналысатын үкіметтік емес ұйымдармен белсенді ынтымақтасады. Технологиялық инновациялар Кейбір елдерде тұрмыстық зорлық-зомбылық құрбандарының қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін технологиялар қолданылады. Бұған бақылау технологиялары, жедел байланыс қосымшалары және басқа да инновациялық шешімдер кіреді. Халықаралық ынтымақтастық Тұрмыстық зорлық-зомбылық мәселесі көбінесе халықаралық күш-жігердің бөлігі болып табылады. Елдер тәжірибе алмасуда, БҰҰ сияқты халықаралық ұйымдардың қолдауымен стандарттарды әзірлеуде ынтымақтасады. Тәжірибе алмасу және білім беру үшін қолдау желілері мен ресурстық орталықтар құрылады. Тұрмыстық зорлық – зомбылық күрделі мәселе екенін және онымен тиімді күресу тек құқықтық шараларды ғана емес, сонымен қатар әлеуметтік қолдауды, білім беруді және мәдени көзқарастарды өзгертуді қамтитын кешенді тәсілді қажет ететінін атап өткен жөн.

2. Қазақстанда зорлық-зомбылыққа қарсы күрес қалай жүзеге асырылады?

Әйелдерге қатысты зорлық-зомбылықты жою үшін халықаралық күрес күні 25 қараша Әйелдер мен қыз балаларға қатысты зорлық-зомбылық әлемдегі ең көп таралған және кең таралған адам құқықтарының бұзылуының бірі болып қала береді. Дүние жүзінде 736 миллион әйел — әрбір үштен бірі дерлік — өмірінде кем дегенде бір рет жақын адамының дене және/немесе жыныстық зорлық-зомбылығына, бөгде адамның жыныстық зорлық-зомбылығына немесе екеуіне де ұшыраған деп есептеледі. Бұл мәселе әртүрлі контексттерде, соның ішінде жұмыс орнында және интернет желі ортасында жиі кездеседі және пандемияның салдары, әскери қақтығыстар және климаттың өзгеруі арқылы күшейе түседі. Бұл мәселенің шешімі алдын алу қызметіне инвестицияларды қоса алғанда, сенімді жауап болып табылады. Дегенмен, бізде әлі де әйелдер мен қыздарға қатысты зорлық-зомбылыққа қарсы әрекет ету бойынша мемлекеттердің қандай көлемде міндеттеме алатыны туралы деректердің аздығы алаңдатады. Мәселен, әйелдер мен қыздарға қатысты зорлық — зомбылықпен күресуге мемлекеттік көмектің тек 5% - ы, ал оның алдын алуға-0,2% - дан азы жіберіледі. Әйелдер ұйымдарына көбірек инвестициялар, жақсырақ заңнама, қылмыскерлерді қудалау, зардап шеккендерге қызмет көрсетуді кеңейту және құқық қорғау органдарының қызметкерлерін оқыту қажет. 16 күн белсенді әрекет ету Науқан 16 күн ішінде өтеді — 25 қарашадан бастап (әйелдерге қатысты зорлық-зомбылықты жою үшін халықаралық күрес күні) 10 желтоқсанға дейін (Халықаралық Адам құқықтары күні). 2008 жылдан бері БҰҰ — ның Бас хатшысы және әйелдер Құрылымы басқаратын бұл науқан бүкіл әлемдегі әйелдер мен қыздарға қатысты зорлық-зомбылықтың алдын алуға және жоюға бағытталған, хабардарлықты арттыру, құқықтарды қорғауға жәрдемдесу және мәселелер мен шешімдерді талқылау үшін мүмкіндіктер жасау бойынша жаһандық әрекеттерге шақырады. Биылғы жылы біз әйелдерге қатысты зорлық-зомбылықтың алдын алу ісінде белсенді болу үшін бүкіл қоғамды жұмылдыруға, әйелдер құқығын қорғаушылармен ынтымақтасуға және әйелдер құқығынан бас тартуға қарсы тұру және зорлық-зомбылықсыз бейбітшілікке шақыру үшін бүкіл әлемдегі феминистік қозғалыстарды қолдауға шақырамыз. Әйелдер мен қыздарға қатысты зорлық-зомбылықтың алдын алу шараларына шұғыл инвестиция салуға шақыратын #NoExcuse ұранымен жаһандық қозғалысқа қосылыңыз. Бұл күнге арналған іс — шаралардың қатарында 23 қарашада БҰҰ-да өтетін ресми іс-шара бар. Сіз "БҰҰ-әйелдер" немесе БҰҰ ТВ онлайн трансляцияға қосыла аласыз. Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев 2024 жылғы 15 сәуірде әйелдер мен балаларды зорлық-зомбылықтан, оның ішінде тұрмыстық зорлық-зомбылықтан қорғау кепілдігін арттыруға арналған жаңа заңға қол қойды. Заң әйелдердің құқықтарын нығайтуға және олардың қауіпсіздігін арттыруға бағытталған, бірақ басқа кемшіліктермен қатар, ол тұрмыстық зорлық-зомбылықты қылмыстық кодексте немесе басқа да нормативтік актілерде көзделген ауыр оқшауланған қылмыс ретінде көрсетпейді. "Тұрмыстық зорлық-зомбылық туралы заң" деп аталатын жаңа заң Қазақстанның Қылмыстық кодексіне, "тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алу туралы" Заңға, "Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы" Кодекске және басқа да заңдарға өзгерістер мен толықтырулар енгізеді. Қазақстанда әйелдер тұрмыстық зорлық-зомбылыққа тап болады. Ішкі істер министрлігінің мәліметі бойынша, 2023 жылы полицияға отбасылық зорлық-зомбылыққа қатысты 99 026 шағым түскен, ал соттар 67 270 адамды әкімшілік жауапкершілікке тартқан. Заң "дәрменсіз күйдегі не кінәліге материалдық немесе өзге де тәуелділіктегі тұлғаға қатысты жасалған "ұрып-соғу" және "денсаулыққа қасақана жеңіл зиян келтіру" (тұрмыстық зорлық-зомбылық туралы істерде жиі қолданылатын баптар) үшін қылмыстық жауапкершілікті қайта енгізеді және құқық бұзушылар үшін неғұрлым қатаң жазаларды көздейді. Бұл екі қылмыс құрамы да 2017 жылы декриминализацияланды. Жаңа заңға сәйкес, тұрмыстық зорлық — зомбылық істерінде дәлелдемелер жинау міндеті ішкі істер органдарына жүктеледі, ал бұрын ол тек зорлық-зомбылықтан аман қалғандарға жүктелген. Сонымен қатар, жаңа заң бойынша полиция жәбірленушінің мәлімдемесі болмаса да, тұрмыстық зорлық-зомбылықтың барлық жағдайларын тіркеуге және тергеуге, соның ішінде бұқаралық ақпарат құралдарында немесе әлеуметтік желілерде тұрмыстық зорлық-зомбылық туралы хабарламаларға жауап беруге мәжбүр болады. Заң сонымен қатар бірнеше рет "ұрып-соғу" немесе "денсаулыққа жеңіл зиян келтіру" туралы істерді шешу тәсілі ретінде тараптардың "татуласу"мүмкіндігін жоққа шығарады.